นิราศภูเขาทอง แต่งในสมัยรัชกาลที่ 3 โดย สุนทรภู่ เมื่อราว พ.ศ. 2371 (ค.ศ. 1830/31) ขณะผู้ประพันธ์ บวชเป็นพระ และออกเดินทางจากวัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) ในกรุงเทพฯ เพื่อไปนมัสการเจดีย์ภูเขาทองที่อยุธยา ข้อมูลชุดนี้ตรงกันทั้งแหล่งวิชาการและบทความอ้างอิงร่วมสมัยหลายแหล่ง.
สำคัญมาก: “ภูเขาทอง” ในเรื่อง หมายถึงเจดีย์ภูเขาทอง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ไม่ใช่ภูเขาทองวัดสระเกศในกรุงเทพฯ จึงอย่าปะปนกัน เมื่อดูเอกสารท้องถิ่นและแหล่งอ้างอิง จะยืนยันจุดหมายว่าอยู่ที่อยุธยาชัดเจน.
| หัวข้อ | ข้อมูลย่อ |
|---|---|
| สมัยที่แต่ง | รัชกาลที่ 3 (ต้นกรุงรัตนโกสินทร์) |
| ปีที่แต่ง | พ.ศ. 2371 (ประมาณ ค.ศ. 1830/31) |
| ผู้ประพันธ์ | สุนทรภู่ (ขณะ บวชเป็นพระ) |
| จุดหมาย “ภูเขาทอง” | เจดีย์ภูเขาทอง อยุธยา (ไม่ใช่วัดสระเกศ กทม.) |
| จุดเริ่มเดินทาง | วัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) กรุงเทพฯ |
ถ้าต้องการ อ่านต่อบอกผมได้เลย เดี๋ยวไปต่อหัวข้อถัดไป (ที่มาและผู้ประพันธ์) ให้ครับ/ค่ะ.
ที่มาและผู้ประพันธ์—สุนทรภู่กับบริบท “รัชกาลที่ 3”
สุนทรภู่แต่ง นิราศภูเขาทอง ในช่วงบวชเป็นพระ จำพรรษาที่ วัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) แล้วออกเรือตามเจ้าพระยาขึ้นไป นมัสการเจดีย์ภูเขาทองที่อยุธยา นักวิชาการจำนวนมากระบุปีแต่ง พ.ศ. 2371 ในรัชกาลที่ 3 ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งสะท้อนโลกทัศน์ยุคศาสนารุ่งและเศรษฐกิจการค้าเฟื่อง.
อย่างไรก็ดีมี “ปีแต่ง” ทางเลือกที่พบในบันทึกสมัยหลังคือ พ.ศ. 2373 จึงมักเห็นการอ้างสองตัวเลขควบคู่กัน งานสรุปสมัยใหม่และฐานข้อมูลการสอนวรรณคดีนิยมยืนยันบริบทเดิมคือ “ออกเรือจากวัดเลียบ → ถึงเจดีย์ภูเขาทอง” ซึ่งเป็นแก่นสารของเรื่องไม่เปลี่ยน.
เรื่องย่อ นิราศภูเขาทอง และธีมสำคัญ
เรื่องเล่าคือ “การเดินทางทางน้ำ” ที่คลี่ภาพลุ่มน้ำเจ้าพระยาด้วยสายตากวี ระหว่างทาง ผู้เล่าโศกคะนึงถึงคนรัก แต่ก็กลับมาสงบด้วยศรัทธาเมื่อไปถึงปลายทางที่ภูเขาทอง เนื้อเรื่องสั้น กระชับ เป็นหนึ่งในนิราศที่อ่านง่ายที่สุดของสุนทรภู่.
ธีมเด่นมีทั้ง ศรัทธา–อนิจจัง–ความทรงจำ และภาพ “บ้านเมืองต้นรัตนโกสินทร์” ผ่านสถานที่จริงตลอดสายน้ำ จึงอ่านได้สองชั้น—ทั้งวรรณศิลป์และสารคดีประวัติศาสตร์พื้นที่—ตามแนวคิด “เดินทางภายนอกและภายใน” ไปพร้อมกัน.
ถอดแผนที่การเดินทาง—จาก วัดราชบูรณะ สู่ เจดีย์ภูเขาทอง อยุธยา
เส้นทางหลักคือเรือจาก วัดเลียบ/วัดราชบูรณะ ผ่านวัดอรุณฯ พระบรมมหาราชวัง เข้าพื้นที่นนทบุรี–ปทุมธานี เช่น ตลาดแก้ว ตลาดขวัญ บางธรณี เกาะเกร็ด สามโคก ก่อนถึง พระนครศรีอยุธยา แล้วจบที่ เจดีย์ภูเขาทอง ซึ่งเป็น “ภูเขาทองอยุธยา” ไม่ใช่วัดสระเกศ ในกรุงเทพฯ.
หมุดหมายตามเรื่องช่วยให้ “อ่านแผนที่จากกลอน” ได้จริงในชั้นเรียนและท่องเที่ยวเชิงวรรณคดี การระบุจุดเริ่ม–ปลายทางจากหลักฐานร่วมสมัยกับบทสรุปวิชาการยืนยันทิศทางเดียวกันทั้งหมด.
ตารางข้อมูลเร็ว (2/2): จุดสำคัญบนสายน้ำ
| จุด | ความสำคัญย่อ |
|---|---|
| วัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) | จุดออกเรือของผู้เล่าเรื่อง |
| นนทบุรี–ปทุมธานี | ผ่าน “บางธรณี เกาะเกร็ด สามโคก” |
| อยุธยา | เห็นวัด–ชุมชนโบราณก่อนเข้าตัวเมือง |
| เจดีย์ภูเขาทอง | ปลายทางการนมัสการในเรื่อง |
ฉันทลักษณ์และภาษาศิลป์ใน นิราศภูเขาทอง
รูปแบบคำประพันธ์เป็น “กลอนนิราศ” ใกล้เคียง กลอนสุภาพ แต่มีลีลาเฉพาะของนิราศ จุดเด่นคือสัมผัสต่อเนื่อง ภาพพจน์ชัด และจังหวะที่พาผู้อ่าน “ล่องไปกับสายน้ำ” ทำให้งานสั้นแต่ทรงพลัง.(ภาพยนตร์และรายการทีวีที่มี คังฮานึล)
เทคนิคที่พบเสมอคือ อุปมา–อุปลักษณ์–การเล่นคำพ้องเสียง เชื่อม “ภูมิทัศน์” เข้ากับ “อารมณ์โศกคะนึง” เมื่อถึงหมายสำคัญ เสียงกลอนจะช้าลงสอดคล้องบรรยากาศศรัทธา สะท้อนฝีมือกวีนิพนธ์ระดับครู.
คุณค่าของ นิราศภูเขาทอง—วรรณศิลป์ ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม
ในเชิงวรรณศิลป์ งานนี้มักถูกยกเป็น “นิราศแบบอย่าง” เพราะสั้นแต่ครบองค์ประกอบ ทั้งโครงเรื่องเรียบง่าย ลีลาภาษา และอารมณ์ต่อเนื่อง เหมาะเป็นบทนำสู่งานยาวเรื่องอื่นของสุนทรภู่.
ด้านประวัติศาสตร์–ภูมิศาสตร์วัฒนธรรม กลอนบันทึกชื่อบ้านนามเมือง ชุมชนริมน้ำ และพิธีกรรมศรัทธา ช่วยเข้าใจวิถีต้นรัตนโกสินทร์ อีกทั้งใช้เป็นฐานทำ “เส้นทางวรรณคดี” เพื่อการเรียนรู้ร่วมสมัยได้จริง.
คำถามที่พบบ่อย (FAQs)
Q1: นิราศภูเขาทองแต่งขึ้นในสมัยใด? A: รัชกาลที่ 3 ประมาณ พ.ศ. 2371 (มีแหล่งที่ว่า 2373).
Q2: ใครเป็นผู้แต่ง? A: สุนทรภู่ ขณะบวชเป็นพระที่วัดเลียบ.
Q3: “ภูเขาทอง” อยู่ที่ไหน? A: เจดีย์ภูเขาทอง อยุธยา ไม่ใช่วัดสระเกศ กทม.
Q4: ใช้กลอนแบบใด? A: กลอนนิราศ/กลอนสุภาพ ลีลากะทัดรัด ไพเราะ.
Q5: เหมาะเรียนเรื่องใด? A: คุณค่าวรรณศิลป์–ประวัติศาสตร์–ภูมิศาสตร์วัฒนธรรม.
สรุป—นิราศภูเขาทองแต่งขึ้นในสมัยใด
คำตอบสั้นคือ สมัยรัชกาลที่ 3 โดย สุนทรภู่ ราว พ.ศ. 2371 ออกเรือจากวัดเลียบสู่ เจดีย์ภูเขาทอง อยุธยา งานสั้นแต่ลึก ชวนอ่านซ้ำทั้งในมิติศรัทธาและประวัติศาสตร์พื้นที่.
สำหรับผู้สอน–ผู้เรียน การใช้ “แผนที่ + บทกลอน” จะช่วยเห็นภาพสายน้ำ–ชุมชนจริง ทำให้ประเด็น “นิราศภูเขาทองแต่งขึ้นในสมัยใด” ไม่ใช่แค่ปี พ.ศ. แต่คือการเข้าใจ บริบทสังคมและเส้นทางแห่งศรัทธา ทั้งหมด.
